تحلیل فلسفی قضا و قدر از دیدگاه امام علی و امام رضا (علیهماالسلام)

مسأله قضا و قدر یکی از پیچیده ترین و عمیق ترین مسایل فلسفی و کلامی است.این مسأله پیشینه ای به قدمت تاریخ دارد و همواره از بدو خلقت ذهن همگان را به خود مشغول داشته است. این مسأله با آنچه که امروزه به «سرنوشت» معروف است، ارتباط نزدیکی دارد.البته متألهان و خداباوران مسأله سرنوشت را در ارتباط با علم و اراده الهی تفسیر می کنند.اما ملحدان آن را در چارچوب حتیمت های برخواسته از علل و اسباب مادی محصول می سازند. رساله حاضر در فضای فلسفه و کلام اسلامی به تبیین مسأله قضا و قدر در بیانات امام علی و امام رضا- علیهماالسلام- همت می گمارد.آنچه حائز اهمیت است این است که فلسفه و کلام اسلامی در تبیین قضا و قدر از کتاب سنت الهام های ذی قیمتی گرفته است. تبیین نسبت اختیار آدمی با قضا و قدر الهی و بیان این که نه تنها دو مقوله مذکور با یکدیگر تعارض ندارند بلکه قضا و قدر موید اختیار آدمی است، بخش مهمی از رساله را به خود اختصاص داده است.در نظر امام علی و امام رضا (علیهما السلام) انسان مختار و آزاد آفریده شده و محکوم به یک سرنوشت حتمی و از پیش تعیین شده نیست.او می تواند با بهترین انتخابها، بهترین سرنوشت ها را برای خویش رقم بزند. انسان ها مراتب وجودی مختلفی دارند و هرکس طبق مرتبه وجودی خویش ادراکی متناسب با همان مرتبه وجودی دارد و تفسیرهای او از قضا و قدر منوط به مرتبه ادراک اوست.چنانکه انسان کامل از مرتبه وجودی بالا برخوردار بوده و ادراک او متناسب با مرتبه وجودی اوست و در نتیجه تفسیرش از قضا و قدر با انسان های دیگر که در مرتبه وجودی پایین تر قرار دارند فرق می کند.انسان کامل درک صحیحی از قضا و قدر داشته و از سر امور آگاه است، در نتیجه همیشه راضی به قضا و قدر الهی است.مبحث مذکور دیگری از رساله را تشکیل می دهد که مورد تأکید نگارنده است. کلید واژه ها: قضا، قدر، علم الهی، انسان کامل، بداء، مرتبه وجودی.